PHÁT HIỆN LOÀI THỰC VẬT MỚI TẠI VƯỜN QUỐC GIA PHƯỚC BÌNH

     Một loài thực vật mới có tên Peliosanthes thachii (tên tiếng Việt: Sâm cau Thạch) thuộc họ Asparagaceae, đây là loài đặc hữu tại miền Nam Việt Nam, đã được phát hiện trên sinh cảnh rừng nửa rụng lá, dọc suối ẩm, ở độ cao khoảng 320m tại Vườn quốc gia Phước Bình, tỉnh Ninh Thuận.
     Trước đó, trong đợt điều tra bổ sung danh mục thực vật, các loài nguy cấp, quý hiếm tại Vườn quốc gia Phước Bình tháng 3/2021, các nhà khoa học của Viện Sinh thái học Miền Nam cùng với các cán bộ khoa học Ban quản lý Vườn quốc gia Phước Bình đã phát hiện, ghi nhận một loài thực vật mới. Kết quả nghiên cứu được đăng trên tạp chí chuyên ngành Phytotaxa 662 (2): 170–176 (2024).
     Peliosanthes thachii loài thứ năm được phát hiện nằm trong nhóm Neolourya phân bố tại Việt Nam (P. choriandra; P. curviandra; P. triandra; P. weberi). Loài mới này có hình thái gần nhất với P. curviandra nhưng có thể phân biệt với tất cả các loài khác trong nhóm vì có lá và phần hoa có kích thước nhỏ hơn, bao hoa hình cầu và hầu như không mở, vòi nhụy ngắn và uốn lượn mạnh và noãn màu tím.
     Peliosanthes thachii có dạng cây thảo cao từ 20–25 cm, thường xanh, sống lâu năm. Thân rễ dạng lá kép, dài khoảng 1,5–2 cm, đường kính khoảng 4 mm, bên trong màu trắng. Rễ màu trắng đến hơi vàng, dài 2,5–13,5 cm, đường kính 2–4 mm, bên trong màu trắng. Lá kép cói, dài 4 – 5 cm; cuống lá cứng, có rãnh, dài 11–20 cm, đường kính 1–3 mm. Phiến lá hình elip, dài 10–16 cm, rộng 2,5–3,3 cm, không có lông.
     Cụm hoa dạng chùm, cao khoảng 6–9 cm; cuống hoa dài 3–4 mm, đường kính 0,6 mm. Hoa song tính, đơn độc, mọc thưa, có hạt, hình cầu, hầu như không nở, dài 4–4,5 mm, đường kính khoảng 4 mm khi mở hoàn toàn; Thùy 6 màu vàng nhạt, hình trứng, cong vào trong khi mở hoàn toàn, xếp thành hai vòng; Nhị 6; các sợi cao 0,4–0,6 mm, rộng 0,45–0,53 mm, màu xanh lá cây, phẳng, hợp sinh ở gốc đến gần như tách biệt hoàn toàn, tạo thành cấu trúc vành cao hơn một chút; Bao phấn màu trắng đến hơi vàng, cố định ở lưng, cao 0,25 mm, rộng 0,36 mm, hướng vào trong, màu vàng. Vòi nhụy ngoằn ngoèo, thon dần về phía đỉnh, dài 0,7–0,8 mm, đường kính 0,2 mm ở gốc. Đầu nhụy có 3 thùy nông, đường kính 0,1 mm. Bầu nhụy dưới, hình nón, 3 ô, cao 0,55 mm, đường kính 0,7 mm, lõm ở giữa, mỗi ô chứa 2–4 noãn; noãn màu tím, trên nhau thai gốc, cao 0,4 mm, đường kính 0,14–0,26 mm.

Hình. Loài Peliosanthes thachii. (A. Dạng cây; B. Thân rễ và rễ; C. Mặt cắt ngang của thân rễ; D. Lá; E. Mặt trước lá; F. Mặt sau lá; G. Mặt cắt ngang của rễ; H, I, J: Hoa, nhìn từ các góc độ khác nhau; K. Cụm hoa; L. Bao hoa các đoạn tách ra khỏi ống bao hoa; M. Nhị và bầu nhụy nhìn từ các góc độ khác nhau; N. Mặt cắt dọc của hoa; O. Kiểu vòi nhụy; P. Đầu nhụy; Q. Mặt cắt ngang của bầu nhụy; R. Noãn)

     Phát hiện này có ý nghĩa quan trọng, bổ sung vào tính đa dạng loài của hệ sinh thái Vườn Quốc gia Phước Bình và góp phần làm phong phú thêm nhóm loài Peliosanthes tại Việt Nam. Đồng thời, việc xác định loài mới sẽ tạo nền tảng cho các hoạt động bảo tồn loài và đa dạng sinh học tại Vườn Quốc gia Phước Bình theo hướng chuyên sâu và hiệu quả hơn.

Quãng Đức Thạch – Phòng KH&BTTN